Jak groźna jest taktyczna broń atomowa? Rosja ma wielką przewagę nad Zachodem

Rosyjskie ministerstwo obrony ogłosiło, że „na polecenie naczelnego dowódcy Władimira Putina” Sztab Generalny przeprowadzi ćwiczenia „przygotowania i użycia niestrategicznej broni jądrowej”. W ćwiczeniach wezmą udział siły Południowego Okręgu Wojskowego i marynarki wojennej, które biorą udział w wojnie przeciwko Ukrainie. Czym jest niestrategiczna (często, acz mniej precyzyjnie, określana jako „taktyczna”) broń jądrowa? Jakim jej arsenałem dysponuje Rosja?

Rosyjska niestrategiczna broń jądrowa to wszystkie głowice nuklearne oraz ich nosiciele krótkiego i średniego zasięgu, które nie są częścią specjalnego rodzaju wojsk: Strategicznych Sił Nuklearnych. Te ostatnie - tzw. triada nuklearna (lądowe strategiczne siły rakietowe, okręty podwodne z balistycznymi pociskami jądrowymi i ciężkie bombowce przenoszące strategiczną broń jądrową) - podlegają restrykcjom traktatów o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych (obecnie obowiązuje przedłużony do 2026 r. traktat o strategicznych zbrojeniach ofensywnych, ale udział Rosji w nim został zawieszony). Broń strategiczna ma pozostawać w ciągłej gotowości na wypadek ataku wroga. Są one również podstawą odstraszania nuklearnego i wypełnienia rosyjskiej doktryny nuklearnej.

Głowice niestrategiczne formalnie nie podlegają takim ograniczeniom. Po anulowaniu traktatu między Stanami Zjednoczonymi a Rosją w sprawie rakiet krótkiego i średniego zasięgu, nosiciele niestrategicznej broni jądrowej są praktycznie nieograniczone. Jednocześnie głowice niestrategiczne nie znajdują się w stałej gotowości. Aby mogły zostać użyte, muszą zostać zabrane z magazynów i zainstalowane na nosicielach. Dokładnie to jest praktykowane podczas ćwiczeń.

Pierwsza taktyczna broń nuklearna pojawiła się pod koniec lat 50. XX wieku jako politycznie akceptowalna alternatywa dla strategicznej broni „zagłady”. W przeciwieństwie do pocisków strategicznych, które celują w miasta wroga i zapewniają wzajemne zniszczenie, broń taktyczna jest bronią bojową. „Taktyczna” to nieprecyzyjne określenie broni nuklearnej, która może zostać użyta na obszarze działań wojennych. Zasadniczo oznacza to, że ma ona mniej potężną głowicę bojową (pocisku, rakiety lub torpedy) i jest używana w mniejszym zasięgu – przy użyciu artylerii i lotnictwa - niż strategiczna broń jądrowa. Nie ma ogólnie przyjętego progu mocy oddzielającego taktyczny ładunek jądrowy od strategicznego. Z reguły mówimy o jednostkach kiloton w porównaniu z dziesiątkami i setkami kiloton dla głowic strategicznych. Ale na przykład główna amerykańska (i europejska) bomba atomowa B-61 z nowoczesnymi modyfikacjami ma zmienny ekwiwalent - od 0,3 do nawet 170 kiloton.

Nowoczesne głowice nuklearne są dość kompaktowe, w przypadku pocisków manewrujących zauważalnie lżejsze do konwencjonalnych głowic. Głowica nuklearna może być „ściśnięta” nawet do masy 50 kg i kalibru 152 mm, a tym samym może być używana choćby przez… haubice. To właśnie do wystrzeliwania taktycznych głowic nuklearnych Sowieci opracowali samobieżną haubicę o dużej mocy 2S7 Pion; różne jej wersje są aktywnie wykorzystywane przez obie strony w obecnym konflikcie. Oprócz wspomnianych haubic głównymi środkami przenoszenia (nosicielami) taktycznej broni jądrowej są pociski balistyczne Iskander-M, okrętowe pociski manewrujące Kalibr-M oraz kilka rodzajów pocisków manewrujących, które mogą być używane przez bombowce Tu-22M3, niektóre Su-24M i Su-34.

Taktyczna broń jądrowa, w przeciwieństwie do strategicznej broni jądrowej (międzykontynentalnych pocisków balistycznych wycelowanych w miasta wroga i zapewniających wzajemne zniszczenie), to ładunki o stosunkowo niskiej wydajności, przeznaczone do użycia na polu bitwy. To broń nuklearna, której celem jest wygranie pojedynczej operacji wojskowej, a nie trwałe zakończenie wojny. Podczas gdy dzisiejsze najpotężniejsze głowice strategiczne są mierzone w setkach kiloton, taktyczna broń nuklearna może mieć ładunek wybuchowy mniejszy niż 1 kilotona; wiele z nich to dziesiątki kiloton. Dla porównania, bomby atomowe zrzucone przez USA na japońskie miasta Hiroszima i Nagasaki w 1945 roku miały moc wybuchową odpowiednio około 15 i 20 kiloton.

Z reguły nowoczesne głowice są projektowane w taki sposób, aby jak najpełniej wykorzystać materiały rozszczepialne i zminimalizować skażenie radioaktywne. Stopień skażenia zależy od rodzaju eksplozji. Po zdetonowaniu na odpowiedniej wysokości głowica o małej mocy może zniszczyć siły przeciwnika bez pozostawiania długotrwałych uszkodzeń popromiennych, które pozostawiają pole bitwy niedostępne dla wszystkich.

Eksplozja naziemna powoduje większe skażenie - ze względu na napromieniowanie wyrzuconej gleby. Strefa ciągłego zniszczenia nawet 10-kilotonowej eksplozji naziemnej nie jest tak duża - około kilometra w promieniu, a niebezpieczne skażenie terenu w każdych możliwych warunkach nie rozprzestrzeni się poza 100 kilometrów. Takiej eksplozji nie uwieczni jednak żaden cywilny aparat cyfrowy: wszystkie zostaną zniszczone, jeśli nie przez bezpośrednie spalenie matrycy, to przez impuls elektromagnetyczny.

Nie ma dokładnych oficjalnych danych na temat wielkości arsenałów taktycznej broni jądrowej – bo nie wymaga tego żaden traktat. Zakłada się jednak, że Rosja ma o rząd wielkości więcej głowic w swoim uzbrojeniu i zapasach niż Zachód. Pentagon informował już w 2018 roku, że Rosja ma „znaczącą przewagę” nad USA i ich sojusznikami w taktycznych siłach nuklearnych i poprawia możliwości ich przenoszenia. Naukowcy z Federacji Amerykańskich Naukowców oszacowali, że do 2022 roku Rosja posiadała 4 477 głowic nuklearnych, z czego 1 525 - mniej więcej jedną trzecią - można uznać za taktyczne. Niezależni eksperci szacują, że Rosja posiada około 900 głowic taktycznych w marynarce wojennej, 500 w siłach powietrznych i 350 w armii i obronie powietrznej.

Uważa się, że Stany Zjednoczone posiadają około 150 nuklearnych bomb grawitacyjnych B-61 - zrzucanych z samolotów, o zmiennej wydajności, która może wynosić nawet 0,3 kilotony - stacjonujących w pięciu krajach NATO: Belgii, Niemczech, Holandii, Włoszech i Turcji. Dwóch innych członków NATO, Wielka Brytania i Francja, posiada własną broń jądrową. Polska z kolei wyraziła zainteresowanie „dzieleniem się” amerykańską bronią nuklearną, co może oznaczać wszystko, od oferowania odrzutowców eskortowych lub zwiadowczych na potrzeby misji nuklearnej, po faktyczne posiadanie broni.

źr. Bell, Meduza, Bloomberg