Odeszli od taśmy, zhańbili Polskę Ludową

Namysłowski ZEM był częścią świdnickich Zakładów Elektrotechniki Motoryzacyjnej. Fabryka, jak na ówczesne czasy, była bardzo nowoczesna, tu produkowano m.in. sprzęgła do samochodów. Odkąd jednak stała się częścią zakładów w Świdnicy, pracownicy odczuwali, że staje się zakładem drugiej kategorii.

- Wiedzieli, że na tych samych stanowiskach zarabiają znacznie mniej niż ich koledzy w Świdnicy, park maszynowy był uzupełniany o zużyte maszyny, które wycofywano z centrali, doszło nawet do tego, że z dachu w hali produkcyjnej lała się woda - przypomina dr Mariusz Patelski, historyk z Uniwersytetu Opolskiego, autor książki „Protesty czerwcowe 1976 r. w województwie opolskim. Zapomniany strajk w ZEM Namysłów”.

- Informacje o niezadowoleniu pracowników namysłowskiej fabryki były przekazywane władzom w Opolu, jednak wszelkie działania na rzecz zmiany warunków pracy prowadzono bardzo opieszale - dodaje historyk.

Nic więc dziwnego, że kiedy do załogi doszły informacje o planowanych podwyżkach cen, a przede wszystkim niesprawiedliwym systemie rekompensat, pracownicy - inaczej niż w ogromnej większości zakładów na Opolszczyźnie - gwałtownie zaprotestowali.

- To było spontaniczne, nikt nami nie kierował - po prostu stawały kolejne działy i wszyscy się przyłączali - wspomina Krystyna Błaszkiewicz. - Później zarzucali mi, że wszyscy mogli sobie strajkować, ale ja jako brygadzistka, partyjna, przewodnicząca ligi kobiet powinnam dać przykład. Nie wiem, jak sobie wyobrażali pracę na taśmie w pojedynkę?

Pierwszy stanął dział mechaniczny, potem narzędziownia, nawijalnia, montaż... Jak relacjonuje w swojej książce Patelski, do godz. 11 strajk objął niemal całą pierwszą zmianę, czyli ponad 200 osób.

Kierownictwo zakładu zorganizowało naprędce spotkanie z pracownikami. Początkowo miała brać w nim udział delegacja robotników, ale załoga nie zgodziła się na to i do świetlicy poszli wszyscy, choć większość stała pod oknami i drzwiami.

- Przyszedł do mnie kierownik i prosił - pani Krysiu, niech pani przyjdzie, przyjechały władze z Opola, trzeba coś powiedzieć - wspomina Błaszkiewicz. - Poszłam i zabrałam głos. Nie pamiętam o co dokładnie pytałam, to były jakieś ogólne sprawy, a odpowiedź była wymijająca.

Zebranie skończyło się po godz. 13, a na 14 do fabryki przyszła druga zmiana, której pracownicy nie mieli pojęcia o strajku. - Idąc do pracy między zakładem a szkołą zobaczyłem kilka osób, które obserwowały ZEM przez lornetki. Nie było wtedy telefonów komórkowych, więc oczywiście nie miałem pojęcia, co to za ludzie i co wydarzyło się w zakładzie. Szczególnie, że poprzedniego dnia skończyłem pracę o 22 i nic specjalnego się nie działo - wspomina Tadeusz Hołowacz, wówczas mistrz zmianowy.

Tym razem władze postanowiły wyprzedzić robotników z drugiej zmiany i od razu zwołały zebranie, zachęcając ludzi, by ci zaczęli opowiadać o problemach.

- Poruszano sprawy rozbudowy zakładu, drożyzny w sklepach, braków w zaopatrzeniu i oczywiście ostatniej decyzji o podwyżkach - wspomina Hołowacz. - Jedno pytanie zapadło mi w pamięci: pani Czulińska zapytała, dlaczego pracując w Polsce Ludowej za zarobione pieniądze nie można kupić polskiej szynki, a w paczkach od rodziny z Kanady dostaje szynkę „Krakus”.

Wydawałoby się, że niewielka skala protestu pozwoli o nim zapomnieć, ale partyjne władze na to nie pozwoliły. Po serii egzekutyw, narad i spotkań specjalny zespół powołany przez Komitet Miejsko-Gminny PZPR z I sekretarzem Stanisławem Gabrylem na czele nakazał kierownictwu zakładu przedstawić propozycje kadrowe wobec osób, które „zhańbiły dobre imię robotnika polskiego”. Ponieważ strajkowali wszyscy, więc do ukarania wybrano tych, którzy - zachęceni przez kierownictwo - ośmielili się zadać na zebraniach pytania.

- Dwa dni później idę jak zwykle do pracy, a za mną biegnie człowiek ze straży przemysłowej i woła: „Pani opuszcza zakład, bo pani ma zwolnienie dyscyplinarne” - opowiada Krystyna Błaszkiewicz. - Nawet nie zdążyłam wszystkich rzeczy wziąć z szatni, tylko tak jak stałam zostałam wyrzucona za bramę. Nie martwiłam się tak bardzo, bo byłam jedyną żywicielką rodziny, wychowywałam samotnie dwoje dzieci i myślałam, że bez problemu znajdę pracę. Ale wpisali mi do dokumentów: „Obywatelka Krystyna Błaszkiewicz nie jest godna pracować w Polsce Ludowej bo działa na szkodę państwa”. To za mną krążyło - gdzie pokazałam papiery, to nikt nie chciał mnie przyjąć.

Taki wilczy bilet dostało 10 pracowników ZEM-u, a kolejnych ponad 60 ukarano w inny sposób, np. przenosząc na gorzej płatne stanowiska, lub usuwając z partii. Uzasadnienia bywały tragikomiczne: „na uwagi kierownika zakładu uśmiechał się ironicznie” albo: „zajął stanowisko cichego solidaryzowania się z postawami tych, którzy przerwali pracę”.

- Naczelnik miasta i gminy dostał ustne polecenie, ale jest to zapisane w dokumentach, żeby nie załatwiać w urzędzie żadnych spraw osób, które zostały zwolnione - przypomina dr Patelski. - A cała załoga została pozbawiona trzynastek. Jedynym pozytywnym skutkiem protestów była naprawa cieknącego dachu.

- Na szczęście po tych wydarzeniach nie zostałam bez pomocy, chociaż nawet nie wiem, kto mi pomagał - podkreśla pani Krystyna. - Bywało, że przychodził jakiś przekaz pieniężny, albo otwierałam drzwi, a tam leżała kapusta czy ziemniaki. Pomogła mi też rodzina - bez tych wszystkich osób nie poradziłabym sobie.

Błaszkiewicz za radą znajomych poszła też do sądu pracy: - Byłam lubiana, nic złego nie zrobiłam, więc koleżanki z zakładu przygotowały pismo w mojej obronie, pod którym zebrały chyba z 60 podpisów i przyniosły mi, żebym mogła pokazać w sądzie. Ale potem któregoś wieczoru przyszła do mnie delegacja i ludzie poprosili: Krystyna, weź to zniszcz, bo straszą, że pozwalniają tych, co się podpisali. Więc zniszczyliśmy, wystarczyło, że ja miałam problemy.

Najwyraźniej zadziałało tu polecenie władz partyjnych, by „przeciwdziałać wszelkim próbom solidaryzowania się i ubolewania nad tymi, którzy poniosą konsekwencje partyjne i służbowe za zhańbienie honoru robotnika polskiego”, które wydał Komitet Miejsko-Gminny PZPR.

- Warto pamiętać, że to były czasy przed Solidarnością, nie było zorganizowanej opozycji, a jedynym źródłem informacji o strajkach w innych częściach kraju była Wolna Europa czy Głos Ameryki - zaznacza dr Patelski. - KOR tu nie docierał, ludzie nie mieli szans na realną pomoc.

Ostatecznie Błaszkiewicz została przez sąd przywrócona do pracy: - Ale skierowali mnie do obsługi jakiejś starej, zużytej maszyny, której w ogóle nie byłam w stanie uruchomić. W dodatku miałam pracować na dwie zmiany, co utrudniało mi opiekę nad dziećmi. Osiągnęli swój cel - nie byłam w stanie pracować i zwolniłam się.

- Warto pamiętać, że te wszystkie sankcje nie złamały pracowników, bo cztery lata później, kiedy strajkowała cała Polska, ZEM stanął jako jeden z pierwszych zakładów w województwie - dodaje autor książki o zapomnianym strajku. - I właśnie tu powstała pierwsza w Namysłowie zakładowa organizacja Solidarności.

- To pierwsza taka publikacja o strajku w ZEM-ie, ale zapewne przygotujemy drugie wydanie, bo cały czas docierają do nas wspomnienia kolejnych osób - zapowiada Tadeusz Wincewicz prowadzący wydawnictwo Namislavia, które wydało książkę.

Być może odezwą się również uczestnicy „przerwy w pracy” z czerwca ’76 ze stolarni Kombinatu Budowlanego w Opolu, gdzie również miało dojść do strajku 20 osób (kulisy tych wydarzeń na razie nie są znane).

Z autorem publikacji i wydawcą książki o strajku w ZEM-ie będzie można się spotkać w sobotę 25 czerwca o godz. 12 w namysłowskiej Izbie Regionalnej, gdzie zostaną zaprezentowane także okolicznościowe wydawnictwa - m.in. wydane na tę okazję: kartka i znaczki pocztowe. W programie są również wspomnienia represjonowanych uczestników strajku.

Dr Mariusz Patelski będzie opowiadał o książce także w Opolu - w niedzielę 26 czerwca o godz. 17 w auli KIK w domu parafialnym przy katedrze.