Opowieści Szeherezady

Baśnie z tysiąca i jednej nocy" zaliczane do arcydzieł literatury światowej, znane również jako "Tysiąc i jedna noc" lub "Księga tysiąca i jednej nocy", to pochodzący z IX-X wieku zbiór około 300 baśni, podań, legend, anegdot i opowieści, których narratorką jest Szeherezada.
Legenda, przedstawiona w prologu, jako Opowieść o królu Szahrijarze i królowej Szeherezadzie opowiada o okrutnym sułtanie, który przekonany o niewierności kobiet, po nocy poślubnej pozbawiał życia każdą ze swych żon. Losu poprzedniczek uniknęła Szeherezada, która przez 1001 nocy opowiadała sułtanowi wymyślone przez siebie historie, nie kończąc ich nad ranem. Sułtan, powodowany ciekawością, co dzień odkładał wykonanie wyroku. W końcu zrezygnował z tego zamiaru, a Szeherezada na zawsze pozostała jego jedyną małżonką.
Do najbardziej znanych opowieści z "Baśni z tysiąca i jednej nocy" należą: Ali Baba i czterdziestu rozbójników; O kalifie Omarze i młodym Beduinie; Zaczarowana studnia; Przygody Sindbada Żeglarza; Ślepy Abdallah; Azem i królowa duchów; Cudowna lampa Aladyna; Książę Ahmed i wieszczka Pari Banu.

Aladyn
To 15-letni syn ubogiego krawca, chłopiec bardzo ciekawy świata i bystry. Pewnego razu spotkał czarownika, który posłał go do podziemnej jaskini po lampę. Kiedy chłopiec poznał jej czarodziejskie właściwości, postanowił lampę zatrzymać. Wystarczyło bowiem ją potrzeć, by przywołać "ducha lampy", który z chęcią wypełniał wszystkie polecenia właściciela magicznego przedmiotu. Dzięki temu Aladyn stał się bogaczem i poślubił córkę chińskiego sułtana, piękną Badr al-Budur. Na jego rozkaz dżinn wzniósł też wspaniały pałac. Na skutek lekkomyślności żony, która nie znała tajemnicy lampy, Aladyn utracił magiczny przedmiot. Czarownik przebrany za handlarza namówił kobietę do zamiany starej lampy na nową i przeniósł czarami pałac do Afryki. Dzięki zaczarowanemu pierścieniowi, Aladyn odnalazł jednak miejsce pobytu czarownika, zabił go, odzyskał lampę i wraz z żoną i pałacem został z powrotem przeniesiony do Chin, gdzie już spokojnie mógł cieszyć się swym szczęściem.

Ali Baba
Był ubogim drwalem, któremu w życiu kiepsko się wiodło, w odróżnieniu od brata Kasima, chytrego bogacza. Życiową szansę zyskał Ali Baba, gdy przypadkiem podejrzał, jak dowódca bandy, złożonej z czterdziestu rozbójników, magiczną formułą: "Sezamie, otwórz się", otworzył wejście do tajemnej jaskini, w której banda gromadziła złoto i kosztowności. Po odjeździe rozbójników, drwal wypróbował zaklęcie i odtąd systematycznie podkradał skarby zbójom, stając się bogatym i poważanym człowiekiem. Dostęp do zbójeckich skarbów zyskał także zazdrosny brat Ali Baby - Kasim. We wnętrzu jaskini zapomniał jednak magicznej formuły. Zastali go tam zbójcy i zabili. Herszt bandy odnalazł także Ali Babę i parokrotnie próbował go zgładzić. Z opresji uratowała drwala jego wierna i inteligentna służąca Mardżana. Ona też ostatecznie pozbyła się zbójców - zabijając ukrytych w skórzanych bukłakach.
Przygody Ali Baby było kilkakrotnie filmowane. We francuskiej ekranizacji z 1954 roku w głównej roli wystąpił słynny Fernandel.

Harun ar-Raszid
Jego literacki obraz przekazała potomnym "Księga tysiąca i jednej nocy", ale on żył naprawdę. Historyczny Harun ar-Raszid był słynnym kalifem Bagdadu, piątym z dynastii Abbasydów. Arabskie źródła historyczne przedstawiają go jako niezwykle mądrego władcę, protektora artystów i uczonych, sprawiedliwego sędziego. Ludowe opowieści dodały mu także parę mniej pochlebnych cech - porywczość, nieobliczalność, przewrotność. Harun cierpiał często na napady melancholii i znudzenia. W takich chwilach chętnie słuchał zajmujących opowieści i kazał je spisywać. Jeśli to mu nie wystarczało, wymykał się w przebraniu na ulice Bagdadu w towarzystwie zaufanego kalifa Dżarafa oraz ochroniarza Masrura, co pozwalało mu uczestniczyć w różnych przypadkach mieszkańców miasta. Poznanych wtedy zwykłych ludzi zapraszał do pałacu, gdzie nagradzał lub karał ich postępki.
Sindbad Żeglarz
Jest bohaterem aż siedmiu opowieści, bo tyle przeżył niezwykłych przygód, pływając po siedmiu morzach. Ten syn zamożnego kupca z Bagdadu, po śmierci ojca odziedziczył duży majątek, ale przetrwonił go szybko i za mizerne resztki kupił trochę towarów, aby wzbogacić się na handlu. Ruszył statkiem na Ocean Indyjski, ale już na początku podróży utracił statek i towar, bo wyspa, do której przybił, okazała się olbrzymim wielorybem. Pozbawiony wszystkiego Sindbad znalazł jednak nieoczekiwany ratunek. Jako protegowany króla bogatej wyspy, osiągnął wysoką pozycję społeczną i duże dochody. Kolejny szczęśliwy traf sprawił, że do brzegu wyspy przybił utracony wcześniej statek. Na nim, wraz z towarami w ładowni, powrócił do rodzinnego Bagdadu, jako człowiek majętny. Przeznaczenie i niepokój gnały go jednak na kolejne wyprawy morskie, podczas których doświadczał niezwykłych przygód i spotykał osobliwości świata: monstrualnego ptaka Rucha, straszliwego Starca Morskiego. Wielokrotnie groziła mu śmierć z ręki okrutnych ludzi, złych duchów i potworów. Na podróżach i fantastycznych przygodach upłynęło mu prawie całe życie. W końcu postanowił osiąść na stałe.
Na motywach historii Sindbada osnuł swój zbiór baśniowych opowieści - "Przygody Sindbada Żeglarza" (1913) - Bolesław Leśmian.
ORYGINAŁ BYŁ TYLKO DLA DOROSŁYCH
Europejskiemu czytelnikowi "Księga" długo kojarzyła się jedynie z literaturą dla dzieci, bo wszyscy tłumacze omijali wszelkie elementy erotyczne. Dopiero przekład Richarda Burtona, dokonany w Anglii w latach 90. XIX wieku w pełni oddawał ton oryginału. Jego wersja odkryła bujne, zmysłowe i bezpruderyjne opowieści o pożądaniu, miłości lesbijskiej, homoseksualnej, sodomii, zoofilii, transwestytyzmie, kazirodztwie.
Tłumacz wydał ją na własny koszt, rozprowadzając wyłącznie wśród subskrybentów, bo od 1857 roku w Anglii obowiązywał Obscene Publications Act, uchwalony z myślą o cenzurowaniu publikacji zawierających treści o charakterze seksualnym. Egzemplarz książki kosztował ok. 200 dolarów (wg współczesnego kursu) i Burton zrobił na jej wydaniu niemały majątek.
Richard Burton uważał, ze "Księga" jest przeznaczona tylko dla mężczyzn, a zwłaszcza dla tych, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę o innych kulturach. Krytycy zarzucili mu jednak, że spośród 35 języków, którymi włada, najlepiej zna język pornografii.
Czytelnicy amerykańscy mogli poznać pełną wersję "Księgi" dopiero po 1931 roku, gdy zezwolił na to tamtejszy Urząd Celny.

SŁOWNICZEK
Ambra - częsty, ale bardzo kosztowny składnik pachnideł orientalnych, w stanie pierwotnym wydzielina jednego z gatunków wielorybów
Burnus - szeroki i długi płaszcz, zwykle wełniany, używany zwłaszcza przez koczowników Afryki Północnej
Handżar - kindżał orientalny, mocno zakrzywiony nóż, noszony w bardzo ozdobnej pochwie, zatkniętej za pasem na brzuchu
Dżinn - demon. Nadprzyrodzona istota, wg muzułmańskiej demonologii niebędąca ani diabłem, ani aniołem. Dżinny, jak ludzie, były śmiertelne. Były od nich potężniejsze, ale nie dorównywały im rozumem.
Hurysy - wiecznie młode, o nieprzemijającej urodzie dziewice, które będą zbawionym muzułmanom uprzyjemniać życie w raju
Mameluk - biały niewolnik
Odaliska - biała niewolnica, głównie w sułtańskim haremie
Sułtan - po arabsku sultan to władca
Wezyr - najwyższy rangą urzędnik, rodzaj pierwszego ministra
Zakkum - straszliwe drzewo rosnące w piekle, rodzące głowy potworów zamiast owoców

ZA TYDZIEŃ
Kolejną pozycją w kolekcji "NTO" będą także baśnie, ale te wyrosłe z naszej, europejskiej kultury - bajki Charlesa Perraulta, który zebrał jej z myślą o dzieciach w 1697 roku. Znajdziemy tam tak znane i kochane postaci jak Kopciuszek, Kot w Butach, Śpiąca Królewna, czy Czerwony Kapturek.