Wypracowanie na maturze rozszerzonej z polskiego – jak poprawnie je napisać? Sprawdź zasady, schemat pracy i przydatne słownictwo

Na maturze rozszerzonej z języka polskiego uczeń może wybrać jeden z dwóch tematów. W zależności od formuły egzaminu są to:

• formuła 2015: wypowiedź argumentacyjna oraz interpretacja porównawcza.
• formuła 2023: uczniowie wybierają jeden z tematów i tworzą wypowiedź argumentacyjną odwołującą się do zagadnień podanych w poleceniu (np. lektury obowiązkowe, konteksty czy teksty z różnych epok).

Matura rozszerzona z polskiego w formule 2023 będzie polegać na napisaniu wypracowania, które powinno liczyć minimum 500 słów (to o 200 więcej niż w 2022 roku). Uczniowie mają jednak więcej czasu na napisanie pracy, bo 210 minut. W formule 2015 uczeń musiał opierać swoje rozważania m.in. na podanych tekstach (związanych z teorią literatury, historią literatury czy szeroko pojętą kulturą lub utworze lirycznym). Od 2023 roku zdający ma odwołać się m.in. do wybranej lub podanej lektury obowiązkowej, kontekstów, innych utworów (z co najmniej dwóch różnych epok) czy cytatu/krótkiego fragmentu tekstu podanego w arkuszu.

Jak napisać wypracowanie na maturze rozszerzonej 2024? Tak naprawdę uczniowie mają więcej swobody w konstruowaniu pracy, nie ma bowiem sztywnych ram, które określałyby jaką formę ma przyjąć wypracowanie. Warto jednak dokładnie przeczytać polecenie i zapoznać się z tym, co trzeba zawrzeć w wypracowaniu.

Przykładowe tematy prac egzaminacyjnych w arkuszu pokazowym brzmiały:
Temat 1. Gry z historią. Opowieść o przeszłości w dziełach literatury polskiej. Omów tematy, problemy, sposoby kreowania świata przedstawionego. W pracy odwołaj się do:

• wybranej lektury obowiązkowej
• utworów literackich z dwóch różnych epok
• wybranego kontekstu.

Temat 2.
Kształtowanie własnej tożsamości […] wiąże się z poczuciem odkrywania „ja” i własnego miejsca na świecie, poczuciem bycia całością oraz tworzeniem fundamentów do dalszego rozwoju. Poszukiwanie tożsamości jest jednym z najistotniejszych i najtrudniejszych zadań w ciągu całego życia człowieka. To, kim się czujemy, z jakimi wartościami się utożsamiamy, wpływa na nasze wybory życiowe, pełnione funkcje w społeczeństwie, wchodzenie w nowe role i determinuje naszą przyszłość. (Mirosław Babiarz, Paweł Garbuzik)

Tożsamość jednostki. Rozważ, jaką rolę w fabule dzieła literackiego pełni kreacji bohatera literackiego. Punktem wyjścia do rozważań uczyń fragment tekstu Mirosława Babiarza oraz Pawła Garbuzika.
W pracy odwołaj się do:

• Hamleta Williama Szekspira
• utworów literackich z dwóch różnych epok
• wybranego kontekstu.

Przykładowe wypracowania na maturę znajdują się w Informatorze CKE (od str. 81). Warto jednak pamiętać, że Informator należy czytać łącznie z Aneksem na lata 2023 i 2024, ponieważ w tym czasie zostały wprowadzone zmiany.

Niezależnie od tego, czy zdajemy egzamin w formule 2015, czy 2023 schemat pracy pisemnej na maturze rozszerzonej z polskiego będzie wyglądał podobnie.

Jak napisać wypracowanie na maturze rozszerzonej z polskiego? Oto zasady pisania wypowiedzi argumentacyjnej krok po kroku:

• Zaczynamy od dokładnego (najlepiej kilkukrotnego) przeczytania podanego tekstu. Jeśli w formule 2023 wybraliśmy temat bez tekstu zastanawiamy się, do jakiej lektury, kontekstów czy tekstów z epok chcielibyśmy się odwołać.
• Zaznaczamy najistotniejsze fragmenty (jeśli wybraliśmy wypracowanie z fragmentem tekstu).
• Przygotowujemy plan pracy, w którym krótko opiszemy to, co chcemy zawrzeć we wstępie, rozwinięciu i zakończeniu (zapisujemy argumentację, lektury, do których chcemy się odwołać itd.).
• Piszemy pracę. W momencie gdy się zatrzymamy i nie będziemy wiedzieli co dalej pisać, wracamy do planu pracy.
• Przynajmniej dwukrotnie przeczytajmy pracę po jej napisaniu. Sprawdźmy ją dokładnie i poprawny ewentualne błędy.

Poniżej przedstawiamy schemat wypracowania (podobnie powinien wyglądać plan pracy):

• Wstęp: zarysowujemy temat, przedstawiamy główny problem poruszany w tekście, a także ustosunkowujemy się do niego („Autor w tekście porusza problem… Należy stwierdzić więc, że…” lub "Warto zastanowić się nad...", "Trzeba by było rozważyć, czy...").
• Rozwinięcie: przedstawiamy argument autora/autorki, a następnie potwierdzamy go (lub tworzymy kontrargument, jeśli nie zgodziliśmy się z autorem) odpowiednim przykładem. Uwaga! Jeśli nie zgadzasz się z podejściem autora do tematu, również podaj przykład, który będzie potwierdzał twoje stanowisko. Napisz dwa kolejne analogiczne akapity. Pamiętaj, że na maturze rozszerzonej z języka polskiego ważne jest przywoływanie kontekstów (filozoficznych, biograficznych, historycznych itd.), a na maturze w formule 2023 jest to nawet wymagane (jeśli tak zostało podane w poleceniu). W przypadku matury 2023 nasz tekst powinien przyjąć formę rozważań na podany w poleceniu temat.
• Zakończenie: podsumowujemy rozważania, przywołujemy raz jeszcze własny stosunek do tego stanowiska.

Warto zapoznać się także z przydatnym słownictwem, które warto stosować na maturze rozszerzonej z języka polskiego:

• Należy więc stwierdzić…
• Warto zwrócić uwagę na problem X, który porusza autor Y
• Jest to niezwykle ważne zagadnienie, które…
• Nie sposób nie wspomnieć tutaj o…
• Warto przywołać w tym miejscu postać…
• Podobne dylematy miał…
• Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie…
• Jak wynika z powyższych rozważań…
• Można przypuszczać, że...

Warto także sprawdzić przykłady wypracowania na maturze rozszerzonej z języka polskiego (wypowiedź argumentacyjnej). Znajdują się one w Informatorze CKE (kliknij w tekst, żeby przejść do Informatora) - patrz: str. 83. (formuła 2015), a także w Informatorze do matury 2023 (od str. 81).